Karadeniz Tahıl Koridoru muahedesinin sonu Çin’i de yaralayabilirdi… Savaş alanında engellenen Rusya, şimdiye kadar Karadeniz Tahıl Teşebbüsü’nü alt üst etmek için aylarını harcadı.
Moskova, saat üzere, Ukrayna’nın besin ihracatını tekrar tekrar rehin tutmaya çalıştı – keza mutabakatın son uzatma günü perşembe sona erecekti. Fakat işler biraz karışık! Uzun müddettir Ukrayna tahılının alıcısı olan Çin, bu tahıl muahedesinden en çok yararlanan ülkeydi.
Girişim kapsamında hür bırakılan toplam ihracatın dörtte birini, yaklaşık 7 milyon metreküp tonu satın aldı. Bu noktada Rusya’nın alternatifleri şunlardı: Ya komşusunun ensesine çökecek ya da en âlâ arkadaşıyla âlâ olacaktı… Lakin ikisini birebir anda yapamazdı.
Stratejik ve Milletlerarası Çalışmalar Merkezi’nden Caitlin Welsh, “Çin, mutabakat kapsamında Ukrayna’dan ihraç edilen rastgele bir tahılın açık orta en büyük alıcısı” ve “Tahıl Teşebbüsü’nün devam etmesinde güçlü bir çıkarı var” diyor. Bu, Moskova’nın kilit müttefikinin kaygılarından ötürü eli kolu bağlı olan Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin için bir sorun teşkil etti. Sorun yalnızca Çin ile de değildi.
Türkiye, inisiyatiften en çok yararlanan üçüncü ülke. Bu da Moskova’nın kozunu daha da sonlandırdı. Eski bir Rusya Merkez Bankası yetkilisi olan Alexandra Prokopenko, “Anlaşma Rusya için bir yükümlülük haline geldi” dedi ve ekledi: “Bu da gösteriyor ki, Putin’in Erdoğan ve Xi’ye, onların Putin’e olan gereksiniminden daha çok muhtaçlığı var.” Karadeniz Tahıl Teşebbüsü, global besin fiyatlarını hafifletmeye yönelik diplomatik bir gayret olarak Temmuz 2022’de imzalandı.
Anlaşma yürürlüğe girdiğinden beri, yaklaşık yarısı gelişmekte olan ülkelere giden 30 milyon metreküp tondan fazla ihracatın global pazarlara ulaşmasını sağladı. Fakat Moskova’nın yeni ödünler koparma ve Ukrayna’ya baskı yapma teşebbüsleri mutabakatın sona erdiği her anı Washington’ın lakin şaşkınlıkla karşılayabileceği bir rekabet oyununa dönüştürdü. Diplomatlar muahedeyi uzatmak için bir defa daha çabalarken, en makûs senaryo önlendi: Erdoğan uzatma sağladıklarını duyurdu.
Ancak bunun da kendi maliyetleri var: İhracat muahedesinin yenilenmesinin daima kısa vadeli olması, besin üreticilerinin, distribütörlerinin ve ihracatçılarının ileriye dönük planlama yapmakta zorlandıkları manasına geliyor.
Rusya, daha evvel olduğu üzere, kendi tarım bölümünü etkileyen yaptırımların hafifletilmesine karşı daha fazla Ukrayna gıdasından yararlanmaya çalıştı; bilhassa Ukrayna üzerinden geçen (gübre üretiminde kullanılan) bir Rus amonyak boru çizgisinin tekrar açılması için baskı yaptı. Lakin kilit ortaklarınızın isteklerini göz gerisi etmek zordur.
Ekonomist Joseph Glauber, “Anlaşmayı feshetmenin Çin ve başka gelişmekte olan ülkeler tarafından çok olumsuz karşılanacağını düşünüyorum” derken, Cornell Üniversitesi’nden Christopher Barrett da “Rusya’nın nitekim muahedeyi uzatmayı reddedecek kapasiteye sahip olduğunu düşünmüyorum” diyor.
