Bir slayt projektörü…ve duvarlardan dökülen boyalar…Duvarda “Çeşitlendirin, kârlı bir halde büyüyün ve küreselleşin” yazan bir poster… Boş bir ofis… Buffalo’da yer alan bu organize sanayi bölgesi, Amerikan üretiminin yükselişine de çakılışına da şahitlik etmişti.
Zamanında ülkenin en fakir bölgelerinden birinde binlerce insanı istihdam eden lakin sonraları pas tutmanın sembolü haline gelen bu bölge, artık yine canlanmaya başlıyor. Bir depoda İngiliz güç şirketi National Grid’e bağlı pak teknoloji firması Viridi Parente’nin personellerini, küçük buzdolabı boyutunda piller üretirken gördük. Viridi’nin finans müdürü, JPMorgan’ın eski yatırım bankacılığı lideri olan Eric Stein…
Stein, bize şirketin 2027’ye kadar her yıl yaklaşık 4 gigawatt-saat pil kapasitesi üretmeyi hedeflediğini söyledi. Bu, Birleşik Krallık’taki tüm mevcut depolama kapasitesinin tamamından daha fazla… Tüm bu yaşananlar aslında bir Beyaz Saray projesi… Son 40 yılın globalleşme devrinde harap olan sanayi bölgelerinde filizlenmesini görmek istediği çeşitten bir proje…
Biden iktisadı: Bidenomi
Bu ekonomik canlanmaya, geçen ağustosta arka arda çıkarılan iki yasa (Enflasyon Azaltma Yasası (IRA) ve Çip ve Bilim Yasası) ve 2021’in sonlarında kabul edilen Altyapı Yatırım ve İstihdam Yasası öncülük ediyor. Kabul edilen yasalar; geniş bant ağlar, yarı iletkenler, elektrikli araçlar ve pillere yeni yatırımları teşvik etmek için yüz milyarlarca dolarlık sübvansiyon, hibe ve kredi sunuyor.
Özetle, Amerika’daki ekonomik niyetteki değişimi de temsil ediyor. Joe Biden, Ronald Reagan’ın ABD hükümetinin iktisada geniş çaplı müdahalesini reddetmesinden tam 40 yıl sonra, yüzbinlerce yeni istihdam yaratma umuduyla stratejik dallarda yerli üreticilere bir dizi sübvansiyon sağlıyor.
Aynı Biden, Bill Clinton’ın Nafta Ticaret Anlaşması’nı imzalaması ve Çin’in DTÖ’ye katılmasının yolunu açmasından 30 yıl sonra, artık kapsamlı ticaret liberalizasyonu için de baskı yapmıyor. Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Kurulu’nda memleketler arası iktisat üzerine çalışan eski bir Biden idaresi yetkilisi olan Jennifer Harris, “Reaganomi’den beri bu büyüklükte bir şey gördüğünüzü sanmıyorum. 40 yılı aşkın müddettir siyaset oluşturma kısıtlamaları altında yaşıyorduk” diyerek Biden iktisadına, yani “Bidenomi”ye dikkat çekti..
Ekonomiyi dış siyasetle harmanlayan Beyaz Saray idaresi, maddeleri iki nedenle tasarladı: Hem üretim işlerinin Çin’e kaymasını bilakis çevirmek hem de Çin’in pak güç ve teknolojideki rekabet gücünü köreltmek. Biden geçen ay Chicago’da yaptığı bir konuşmada, bu değişimi, “Bu vizyon, Amerika’nın orta sınıfını onlarca yıldır yüzüstü bırakan iktisat teorisinden temel bir kopuştur” diye açıklamıştı.
Biden’ın siyaseti, ABD iktisadında bir dönüşüm manasına geliyor. Donald Trump periyodunu hatırlayalım. “Kurumsal Amerika”yı keyifli eden büyük bir vergi indirimini onaylayan Trump, ticaret cephesinde karışıklığa neden oldu: Nafta’da yüksek risk alıp Kanada ve Meksika’yla yine müzakereler yaptı; akabinde da Çin, AB ve ABD’nin dünyanın dört bir yanındaki öbür ticaret ortaklarıyla gümrük vergisi savaşına girdi.
Biden, 2021’de Beyaz Saray’a girdiğinde, durum daha da kötüleşmişti. Pandemi, ABD tedarik zincirlerinin potansiyel kırılganlığını ortaya çıkarırken, Çin ile jeopolitik tansiyonlar yükseldi. Rusya’nın Ukrayna’yı tam manasıyla işgal etmesi, global güç piyasalarında şok dalgaları yarattı.
ABD Hazine Bakanı Janet Yellen, ekonomik gündemine ilham kaynağı olarak Franklin D.Roosevelt ve Dwight Eisenhower’dan sık sık alıntı yapan Biden’in yaklaşımını “modern arz taraflı ekonomi” olarak isimlendiriyor: “[Bu] eşitsizliği ve çevresel ziyanı azaltırken, hem işgücü arzını artırarak hem de üretkenliği artırarak ekonomik büyümeyi teşvik etmeyi amaçlıyor.”
Biden’ın Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan da tenkitleri şöyle savuşturuyor: “Bu, kendimizin ve dünyanın her yerindeki insanların faydasına daha adil, daha sağlam bir global ekonomik nizam inşa edecek çağdaş bir sanayi ve inovasyon stratejisidir.” Washington’daki değişimin ana itici gücü ise Çin’le rekabet etme muhtaçlığı. Biden bunu Kongre’de yaptığı konuşmada açıkça lisana getirdi: “Açık olalım: Çin ile rekabeti kazanmak hepimizi birleştirir.”
Görünen o ki, Biden idaresinin pek çok argümanlı gayesi var: ABD’deki sanayi merkezlerini canlandırmak, global tedarik zincirlerini yine yönlendirmek, Amerikan iktisadını karbondan arındırmak ve güç maliyetlerini düşürmek. Tüm bu amaçlara tıpkı anda ulaşmaya çalışmak gerçekçi mi?
Bazı Cumhuriyetçiler ise bilhassa IRA’daki büyük ölçekli hükümet harcamalarının, kimilerinin zati “aşırı ısınmış” olarak gördüğü bir iktisatta sadece enflasyonu daha da kötüleştirecek “pervasız bir vergi ve harcama çılgınlığı” oluşturduğuna inanıyor.
Amerikan Yenilenebilir Güç Kurulu CEO’su Greg Wetstone, “Yeni kuşağı şebekeye bağlamak için daha düzgün bir sürece muhtaçlığımız var” diyor. “Büyümeye devam edeceğiz – asıl soru şu ki [IRA’nın] tam potansiyelini gerçekleştirebilecek miyiz?” Bahis Çin’le rekabet olunca, “ABD pak teknolojilerde hala kıymetsiz bir noktada yer alıyor” denilebilir.
Çin elektrikli araçlara kesim tedariğine de hakim bir ülke: Dünyanın en büyük pil üreticisi olan Çinli CATL şirketi, ABD araba dalında öne çıkıyor… Kimi analistler de Çin’e bağımlılığı kırma eforunun karbondan arındırma uğraşlarını yavaşlatmasından tasa ediyorlar.
IRA’nın vergi kredilerinden ve ABD’nin yeni fabrikalar inşa etmek için pak güce geçişinin yarattığı pazar fırsatından yararlanan yatırımcılar ortasında yer alan şirketlerden biri de GE. Rüzgar türbinleri için dişli kutuları olan naseller yapmak için New York, Schenectady’de bir tesis kurdular. 50 milyon dolarlık yeni tesiste 160 kişi istihdam edilecek.
85 bin yeni iş yaratılacak
Hyundai, LG, SK ve Samsung üzere Güney Koreli devlerin pil fabrikaları yapmak için on milyarlarca dolar taahhüt etmesiyle Asyalı şirketler artık ABD’ye gelen yatırımcıların öncüsü konumundalar. Hyundai ayrıyeten Georgia, Savannah yakınlarında bugüne kadarki en büyük MESKEN yatırımlarından biri olan 5.5 milyar dolarlık bir elektrikli araç fabrikası inşa ediyor.
Biden idaresinin stratejisinin hem siyasi hem de ekonomik olarak karşılığını alacağına olan itimadına karşın, bunun bir hayâlkırıklığı olabileceğine dair kimi ikaz işaretleri var. Biden’ın misyona gelmesinden bu yana imalat istihdamı 800 bin arttı. Fakat bölümdeki iş büyümesi bu yıl keskin bir halde yavaşladı ve ISM imalat endeksi beklenmedik bir biçimde geçen ay üç yılın en düşük düzeyine geriledi ve bu, Federal Rezerv enflasyonla uğraş etmek için daha yüksek faiz oranlarını sürdürürken kimi değerli döngüsel zıt rüzgârların oluştuğunu gösteriyor.
IRA ve çip maddelerinin kabul edilmesinden bu yana 200 milyar dolardan fazla proje kelamı verildiği ve 85 bin kadar yeni işin yaratılacağı konuşuluyor. Beyaz Saray iktisat danışmanları kurulunun bir üyesi olan Heather Boushey de stratejinin alanda işlediğine dair cüret verici işaretler olduğunu söylüyor: “İşletmelerin ‘Harika’ dediğini görüyoruz.” Asıl soru şu: Bu siyasetler, seçmende karşılık bulacak mı?
